تبادلۂ خیال صارف:Syedalinaqinaqvi/ریتخانہ

امامیہ

شیعه به معنای ـ کسانی که قائل به امامت ائمه هستند ـ به فرقه های متعددی تقسیم شده اند:

مهمترین این قرفه ها عبارت اند از:

1. زیدیه:

الف ـ ناصریه ب ـ الهادیه

2. اسماعیلیه:

الف ـ قرامطه ب ـ طیبیان ج نزاریه د دروزیه

3. اثنا عشریه:

الف ـ شیعه امامیه ب ـ شیخیه ج بهائیه د بابیه

4. نصیریه: علی اللهی ها

5. جعفریه پیروان جعفر کذاب

البته فرق شیعه خیلی گسترده تر از این است، برای اطلاعات بیشتر می توانید به ملل و نحل شهرستانی ها مذاهب الاسلامیین عبدالرحمن بدوی ملل و نحل آقای جعفر سبحانی، تاریخ المذهب الاسلامیه ابو زهره، و نشأة الفکر الفلسفی سامی النشار مراجعه فرمائید.

شهرستانی اقسام شیعه را چنین آورده:

شیعه: 1. کیسانیه که خود چهار گروه اند. 2. زیدیه که خود سه گروه اند. 3. امامیه که خود هفت گروه اند. 4. غالیه که یازده گروه اند. 5. اسماعیلیه

تعبیر شیعه امروزه ـ به نحو مطلق بر شیعه اثنا عشریه اطلاق می شود که قائلند 11 امام از نسل علی بن ابیطالب آمده اند و یازدهمین آنان که دوازدهمین امام شیعیان است غائب می باشد و روزی ظهور خواهد کرد.

شیعہ انشعابات

علامہ طباطبایی می گوید: انشعاب در ہمہ مذاهب و خاصہ در چهار دین آسمانی كلیمی، مسیحی، زرتشتی و اسلام و حتی در شعب آنها نیز وجود دارد. مذهب شیعہ در زمان حضرت علی(ع)، امام حسن مجتبی(ع) و امام حسین(ع) ہیچگونہ انشعابی نداشت ولی پس از شهادت امام حسین(ع) اكثریت شیعہ بہ امامت حضرت امام سجاد(ع) قائل شدند و اقلیتی محمد بن حنفیہ را امام خود دانستند. این اقلیت بہ نام «كیسانیه» معروف شدند و این فرقہ در اندك زمانی منقرض شد. پس از امام سجاد(ع) اكثریت شیعہ بہ امامت امام محمد باقر(ع) معتقد شدند واقلیتی پسر دیگر امام سجاد زید را امام خود دانستند. این گروہ بہ نام «زیدیه» معروف شدند و تا عصر حاضر پایدار ماندہ اند. پس از امام باقر(ع)، شیعیان بہ حضرت امام صادق(ع) ایمان آوردند. پس از امام صادق(ع) اكثریت شیعہ فرزند آن حضرت امام موسی بن جعفر(ع) را امام خود دانستند و جمعی از شیعیان پسر دیگر امام صادق(ع) اسماعیل بن جعفر را امام خود دانستند با این كہ اسماعیل در زمان پدر وفات یافتہ بود. اینها بہ نام «شیعہ اسماعیلیه» نامیدہ شدند و تا عصر حاضر پایدار ماندہ اند. برخی از شیعیان پسر دیگر امام صادق عبداللہ افطح را امام خود دانستند، برخی فرزند دیگر امام صادق محمد را و برخی ہم امام صادق را آخرین امام دانستند. این چند اقلیت، در اندك زمانی منقرض شدند. پس از امام موسی بن جعفر(ع) اكثریت شیعہ فرزند آن حضرت امام رضا(ع) را امام خود دانستند و برخی در خود امام موسی بن جعفر ماندند. این اقلیت را واقفیہ می گفتند و در اندك زمانی منقرض شدند. پس از حضرت امام رضا(ع) در شیعہ انشعابی حاصل نشد و ہمہ شیعیان بہ امامت حضرت امام جواد، حضرت امام ہادی، حضرت امام حسن عسكری و حضرت ولی عصر(ع) معتقد شدند و اگر وقایعی بہ شكل انشعاب پیش آمد، بیش از چند روز نماند و منحل شد و اختلافات علمی، كلامی و فقهی علمای شیعہ بہ حساب انشعاب گذاشتہ نمی شود. از میان فرقہ ہایی كہ پیدا شدند فقط زیدیہ و اسماعیلیہ ماندہ اند و بقیہ ہمہ منقرض شدہ اند (شیعہ در اسلام، ص 32، چاپ اول، 1348 شمسی). بنابراین در جهان كنونی، شیعہ سہ فرقہ دارد: اقلیت زیدیه، اقلیت اسماعیلیہ و شیعہ اثنی عشریہ كہ بہ امامت دوازدہ امام معصوم از حضرت علی(ع) تا امام عصر(ع) معتقد ہستند. علامہ طباطبایی در پایان بحث انشعاب می گوید: دو طایفہ شیخیہ و كریمخانیہ كہ در دو قرن اخیر در میان شیعہ اثنی عشریہ پیدا شدہ اند، نظر بہ این كہ اختلافشان با دیگران در توجیہ پارہ ای از مسائل نظری است نہ در اثبات و نفی اصل مسائل، جدایی ایشان را انشعاب نشمردیم (همان، ص 40). علامہ طباطبایی ادامہ می دهد: و ہمچنین فرقہ «علی اللهی» از شیعہ اثنی عشریہ را كہ غلات نیز نامیدہ می شوند و مانند فرقہ باطنیہ شیعہ اسماعیلیہ بہ باطن قائل ہستند، چون ہیچگونہ منطق منظمی ندارند، انشعاب بہ حساب نیاوردیم (همان). بر این اساس، فرقہ صوفیہ «شاہ نعمت اللهیه» جزو شیعہ اثنی عشری ہستند و ازاین نظر، آنان مانند دیگر شیعیان شیعہ علی(ع) بہ حساب می آیند و از این جهت مورد تأیید ہستند كہ شیعہ ہستند و وجود برخی كارها در برخی از گروہ ہا، آنان را از شیعہ بودن در نمی آورد. این از نظر اعتقادی و تاریخ ادیان. قاضی نور اللہ در مجالس المؤمنین می گوید: تحصیل یقین یا بہ استدلال است و یا بہ تصفیہ باطن. تحصیل یقین از راہ تصفیہ باطن شیوہ عرفاء و اولیاء است كہ اهل فقر نامیدہ می شوند. آنان كہ از راہ استدلال تحصیل یقین می كنند و آنان كہ از راہ تصفیہ باطن بہ یقین می رسند، ہر دو طایفہ حق ہستند ولی طایفہ دوم بہ وراثت انبیاء نزدیكتر ہستند و میان محققان واقعی و حقیقی این دو طایفہ اختلافی نیست. ابو سعید ابوالخیر و ابوعلی سینا با ہم ملاقات و مصاحبتی كردند. ابو سعید پس از پایان مصاحبت گفت: آنچہ را ابو علی سینا می داند، ما آن را می بینیم و ابو علی سینا بہ شاگردانش گفت: آنچہ را كہ ابو سعید می بیند، ما می دانیم. جناب سید حیدر آملی می گوید: فرقہ ناجیہ امامیہ دو طایفہ اند: طایفہ ای حامل ظاهر علوم رسول مصطفی و ائمہ ہدی(ع) ہستند كہ علوم شرعیہ اصلیہ و فرعیہ است و طایفہ ای حامل و متحمل باطن علوم پیامبر و آل پیامبر(ع) ہستند. طایفہ اول را مرمن و طایفہ دوم را مؤمن ممتحن می نامند (مجالس المؤمنین، ج 2، ص 3، چاپ قدیم دو جلدی). قاضی نور اللہ بہ نقل از جناب سید حیدر آملی می گوید: شیعہ دارای فرقہ ہایی است و صوفیہ ہم دارای فرقہ ہای متعدد است. از این فرقہ ہای متعدد شیعہ فقط یك فرقہ اهل نجات است و از صوفیہ ہم فقط یك فرقہ اهل نجات و حق است و آن یك فرقہ عبارت است از صوفیہ ای كہ حامل اسرار پیامبر و آل پیامبر است و بہ حسب ظاهر و باطن متعبد است ہمان طوری كہ از فرقہ ہای متعدد شیعه، فقط فرقہ اثنی عشریہ اهل نجات است (همان). بر این اساس، اگر فرقہ صوفیہ «شاہ نعمت اللهیه» حقیقتا متعبد بہ احكام دین اسلام ہستند و بہ علاوہ تعبد بہ ظواهر احكام بیش از دیگران در تصفیہ باطن می كوشند و در اثر تهذیب نفس و باطن حقایقی بر آن روشن می گردد و آنان را بیش از پیش متعبدتر می گرداند، در این صورت، اهل نجات ہستند و اگر چنین نباشد، نمی توان آنان را اهل نجات دانست. این ہم از نظر عرفانی. حضرت امام خمینی در تحریرالوسیلہ (ج 1، ص 119، اپ 1390 ہجری) می گوید: اگر فرقہ ہای اقلیت شیعہ كہ بہ دوازدہ امام قائل نیستند، نسبت بہ امامانی كہ بہ امامت آنها اعتقاد دارند، اظهار دشمنی و عداوت نكنند، پاك ہستند و اگر دشمنی كنند و بہ امامان ناسزا بگویند در این صورت نجس ہستند و مانند خوارج و نواصب می شوند. و در صفحہ 118 می گوید: و اما غلات اگر غلوشان مستلزم انكار نبوت، یا توحید و یاالوهیت باشد، در این صورت كافر ہستند وگرنہ كافر نیستند.

شیعہ فرقے

شیخ مفید فرمودہ اند: « لفظ شیعہ بہ کسانی گفتہ می شود کہ بہ امامت وخلافت بلافصل علی(ع) معتقدند و بر این عقیدہ اند کہ امامت ، حق او و حقّ فرزندان اوست.» لذا معرّف مذہب شیعہ مسألہ خلافت بلافصل علی(ع) و فرزندان اوست و ملاک انشعابات اصلی در فِرَق شیعہ نیز باید ہمین امر دانستہ شود ؛ و دیگر اختلافات را نمی توان ملاک انشعاب اصلی فِرق شیعہ دانست ؛ بلکہ دیگر اختلافات ، اگر تعیین کنندہ باشند ، موجب پیدایش فِرق فرعی می شوند . بر این اساس می توان گفت کہ فرقہ ہای اصلی شیعہ عبارتند از: زیدیہ ، کیسانیہ ، امامیّہ(شیعہ دوازدہ امامی) ، اسماعیلیہ ، فطحیہ و ناووسیہ. ولی از این فرقہ ہای شش گانہ تنہا سہ فرقہ باقی ماندہ اند کہ عبارتند از: زیدیہ ، اسماعیلیہ و امامیہ و سہ فرقہ ی دیگر منقرض شدہ اند. فرقہ ہای دیگری نیز در مسألہ امامت در تاریخ پدید آمدہ اند کہ چند صباحی بیش نپاییدہ و خیلی زود منقرض شدہ اند ؛ لذا علمای ملل و نحل ہنگام پرداختن بہ فرق شیعہ بہ آنہا اعتناء نمی کنند. نخستین فرقہ ای کہ از مذہب شیعہ منشعب شد کیسانیہ است ؛ کہ پیروان مختار ثقفی ہستند و از آنجا کہ مختار در آغاز کیسان نام داشت ، کیسانیہ نامیدہ شدند. اینہا معتقدند کہ محمد بن حنفیہ(فرزند امام علی(ع)) نیز امام است. گروہی از آنہا او را امام بعد از علی(ع) می دانند و برخی دیگر او را امام بعد از امام حسین(ع) می شناسند. برخی از آنہا نیز محمد بن حنفیہ را مہدی موعود می پندارند و معتقدند کہ وی در کوہ رضوی ـ در نزدیک مدینہ ـ پنہان شدہ و روزی ظہور خواہد کرد. کیسانیہ خود دارای سہ فرقہ ی فرعی بہ نامہای مختاریہ(کیسانیہ خالص) ، حارثیہ و عبّاسیہ می باشد. زیدیہ: اینہا زید بن علی(فرزند امام سجاد(ع) ) را امام چہارم می دانند و امام سجاد را تنہا بہ عنوان پیشوای علم و معرفت می شناسند ؛ چون بہ نظر اینہا یکی از شرایط امام ، قیام مسلّحانہ است و چون امام سجاد (ع) قیام مسلحانہ نکردہ است ، لذا از نظر اینان امام محسوب نمی شود. فِرق فرعی زیدیہ عبارتند از: جارودیّہ ، سلمانیّہ یا جریریّہ ، صالحیّہ و ابتریّہ.

بزرگترین موج انشعاب فرقہ ہا بعد از شہادت امام صادق(ع) شروع شد کہ عبارتند از: 1ـ ناووسیہ: آنہا معتقد بودند کہ امام صادق(ع) امام آخر و مہدی موعود است این فرقہ منقرض شدہ است. 2ـ فطحیہ: اینہا عبداللہ افطح ، فرزند امام صادق(ع) را جانشین امام صادق(ع) می دانستند. این فرقہ نیز بیش از ہفتاد روز دوام نیاورد. چون عبداللہ افطح ہفتاد روز بعد از امام صادق(ع) وفات کرد. 3ـ سمیطیہ: اینہا محمّد فرزند امام صادق(ع) را امام بعد از او می دانستند اینہا نیز چند صباحی بیش دوام نیاوردند. 4 ـ موسویّہ یا مفضّلہ: اینہا شاگردان خاصّ امام صادق(ع) بودند کہ امامت موسی بن جعفر(ع) را قبول کردند و شیعہ ی دوازدہ امامی امتداد این فرقہ است. 5ـ اسماعیلیہ: اینہا کسانی ہستند کہ اسماعیل فرزند بزرگ امام صادق(ع) را امام می دانستند. لازم بہ ذکر است کہ اسماعیل در زمان حیات امام صادق (ع) از دنیا رفتہ بود. اسماعیلیّہ نیز فرقہ ہای فرعی زیادی دارد کہ عبارتند از: 1ـ اسماعیلیہ خالص: اینہا گفتند اسماعیل نمردہ بلکہ غایب شدہ است و روزی ظہور خواہد کرد. 2ـ مبارکیّہ: اینہا بہ مرگ اسماعیل اعتراف دارند ولی معتقدند کہ امامت بعد از امام صادق(ع) از اسماعیل بہ فرزندش محمّد منتقل شدہ و در نسل او ادامہ یافتہ است. 3ـ قرمطیّہ: اینہا از مبارکیہ منشعب شدہ و معتقدند کہ در مورد امامت اسماعیل بداء حاصل شدہ و امامت او بہ فرزندش رسیدہ است و محمد بن اسماعیل نمردہ بلکہ او ہفتمین و آخرین امام است. اسماعیلیہ را باطنیہ ، سبعیہ ، تعلیمیہ ، مُلحدہ و مزدکیّہ نیز گفتہ اند. فاطمیان ، نزاریّہ ، مستعلیہ و آقاخانیّہ نیز از فرقہ ہای اسماعیلیہ بہ شمار می روند. اسماعیلیہ تاریخ مبسوطی دارد کہ جہت آگاہی از آن باید بہ کتب مفصل رجوع شود. مشہورترین و پرطرفدارترین و مدلّل ترین مذہب شیعہ ، شیعہ امامیّہ یا اثنا عشریّہ است کہ بہ دوازدہ امام معصوم اعتقاد دارند و امروزہ لفظ شیعہ بہ نحو اطلاق بہ این فرقہ ی حقّہ اطلاق می شود. برخی از اصحاب ملل و نحل فرقہ ہای غلات(فرقہ ہایی کہ در مورد اہل بیت(ع) غلو می کنند) را ہم از فِرق شیعہ شمردہ اند؛ ولی حقّ این است کہ اینہا کافر بودہ از جرگہ ی مسلمین خارجند ؛ لذا آنہا را نمی توان جزء فرقہ ہای مسلمین شمرد. جہت مطالعہ بیشتر رجوع شود بہ کتاب فرق و مذاہب کلامی، استاد علی ربانی گلپایگانی. 3ـ شیعیان حدود ۱۶ درصد از کل جمعیت مسلمانان را تشکیل می‌دہند. بزرگترین فرقہ ی شیعہ ، شیعہ جعفری یا شیعہ اثناعشری یا شیعہ امامیّہ است کہ در اغلب کشورہا کما بیش حضور دارند ولی بیشتر جمعیّت آن در کشورہای جمہوری اسلامی ایران ، عراق ، جمہوری آذربایجان ، لبنان ، افغانستان ، پاکستان و کشورہای حاشیہ ی خلیج فارس زندگی می‌کنند. بر اساس آمار سیا ورلد فکت‌بوک ۸۹ درصد مردم ایران ، ۶۰ تا ۶۵ درصد مردم عراق ، ۳۰ درصد مردم کویت و ۱۶ درصد مردم امارات متحدہ عربی را شیعہ ی دوازدہ امامی تشکیل می دہد. امّا آمار دقیقی از شیعیان لبنان ، آذربایجان ، عربستان سعودی ، بحرین و قطر و سایر کشورہا در دست نیست. ہمچنین طبق آمار ، ۲۰ درصد مردم پاکستان شیعہ ہستند کہ بخشی از آنہا بخصوص در کشمیر ، اسماعیلی می باشند. بخشہایی از ترکیّہ و سوریّہ نیز علوی ہستند کہ نوعی گرایش شیعی است. دومین فرقہ ی مہمّ شیعہ از نظر جمعیّت و تأثیرات فرہنگی ، شیعہ اسماعیلی است کہ بہ عنوان اقلیتی دینی در بیش از بیست و پنج کشور، در آسیا، آفریقا، اروپا و آمریکای شمالی پراکندہ ہستند ؛ مہمترین تجمّع آنہا در مناطقی از ایران ، عراق ، شام، یمن ، بحرین ، افغانستان و شمال آفریقا می باشد. سومین فرقہ ی موجود شیعہ در عصر حاضر زیدیّہ است کہ عمدتاً در مناطق جنوب ایران سکنی دارند و محلّ تجمع اصلی آنہا ظاہراً در کشور یمن می باشد. درود بر شما کہ تا اخر مطلب رو خوندی.

پیوند ہمیشگی پاسخ در زیر لیست فرقہ ہای شیعہ کہ در ویکی پدیا آمدہ است را ببینید: اثنی‌عشرى • اسحاقیہ • اسماعیلیہ/باطنیہ (آقاخانیہ، بُہرہ، بہرہ داوودی و سلیمانی، دروزیہ، طیبیان، قرمطیہ، مبارکیہ، مستعلیہ، نزاریہ/حشیشیون) • افطحیہ • امامیہ • باقریہ • خطابیہ • زراریہ • زیدیہ • سبائیہ • شیخیہ • شیطانیہ • علیاییہ • فاطمیان • فطحیہ (عمادیہ) • قرمطیان • قطعیہ • کاملیہ • کیالیہ • کیسانیہ • مختاریہ • مغیریہ • منصوریہ • موسویہ/مفضلیہ • ناووسیہ • نصیریہ/علویہ • نعمانیہ • ہاشمیہ • واقفیہ • یونسیہ